هرآنچه که باید در مورد ایندکس بدانیم؟

ایندکس چیست و چه اهمیتی برای ژورنال‌ها دارد؟

این پرسشی است که ذهن بسیاری از پژوهشگران و دانشجویان را به خود مشغول کرده است. هدف از هر پژوهش و تحقیق دستیابی به یافته های جدیدی است که می‌تواند در زندگی بشر مؤثر واقع شود.

ایندکس چیست؟

یک پژوهشگر (محقق ) نتیجه ماه‌ها و شاید سال‌ها تلاش خود را در قالب یک مقاله منتشر می‌کند و پس از آن ماه‌ها و حتی سال‌ها تلاش مضاعف برای چاپ مقاله در یک مجله معتبر دارد . سؤالی که در اینجا مطرح می شود، این است که  ایندکس‌های معتبر چه تأثیری در روند کار یک پژوهشگر (محقق ) دارد که اینگونه به دنبالش است؟

لازم به ذکر است که چاپ مقاله در راستای اعتلای علمی و پیشرفت دانش بشری کمک شایانی می کند و نتیجه تلاش یک یا چندین پژوهشگر (محقق ) است . واضح و روشن است که هر محقق و پژوهشگری مایل به کسب امتیاز از مؤسسات ذیربط در مورد پژوهش (تحقیق) انجام شده است. در واقع یکی از اهداف چاپ مقاله در ژورنال با ایندکس‌های معتبر، کسب امتیاز برای صاحب اثر و پژوهشگر و محقق است و می‌تواند در مراحل بعدی مشوق خوبی برای نویسنده باشد .

اثرگذاری در دنیای علم

اثرگذاری در دنیای علم، آرزوی هر پژوهشگر و محقق است و این آروز با انتشار یافته‌ها و دانسته های خود می‌تواند فراهم شود. ایده‌های بکر و ارزشمند بسیاری در طول تاریخ توسط افراد ناشناسی مطرح شده که هیچ نامی از آنان نیست . علت این امر آن است که این نخبگان، هرگز ایده‌های خود را انتشار نداده‌اند و اندیشه‌های خویش را چاپ نکرده‌اند و حتی اگر این ایده‌ها منتشر شده باشد نمایه و ایندکس‌های معتبر و فراگیری را در نظر نگرفته‌اند و اثر به فراموشی سپرده شده است .

مهم‌ترین هدف

مهم‌ترین هدف از چاپ پژوهش‌های علمی ، امکان مشاهده برای طیف وسیعی از افراد است که می‌تواند موجب اثرگذاری در جامعه شود. بدیهی است ژورنال دارای ایندکس‌های معتبر و بین المللی به خوبی این مهم را امکان پذیر می‌کند. شانس دستیابی و ارجاع برای مقالاتی که در ژورنال با ایندکس‌های معتبر، منتشر شده‌اند بسیار بیشتر خواهد بود .

معیار نمایه‌‌سازی – Indexing

این مفهوم در معنای نوین آن، با پیدایش وب و گسترش استفاده از آن بوجود آمده است. نیاز به دیده‌شدن و مورد استناد قرار گرفتن برای نشریات، باعث شده که پایگاه‌هایی در سراسر جهان اقدام به جمع‌آوری هرچه بیشتر نشریات نمایند و آنها را به طور یک‌جا با امکانات جست‌وجو به مراجعه‌کنندگان خود عرضه کنند . اعتبار علمی و محتوایی این پایگاه‌های داده با هم متفاوت است و با توجه معیارهای نمایه سازی و رصد ژورنال ها ، از پایگاه‌های دارای اعتبار کم (مانند Index Copernicus) تا پایگاه‌های دارای اعتبار بسیار زیاد (مانند Wos) طبقه‌بندی می‌شوند .

به طور معمول واحدهای پژوهشی در دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی ، چندین پایگاه با ایندکس‌های معتبر را شناسایی کرده و برای مقالات ارائه شده توسط این پایگاه‌ها ، امتیازات ویژه‌ای در نظر خواهند گرفت . در حالت کلی ایندکس‌های معتبر به دو گروه عمومی و تخصصی قابل تفکیک می‌باشند .

ایندکس‌های عمومی

مجلات با موضوعات مختلف علمی در تمام حیطه‌های تخصصی و رشته‌های مختلف در بخش عمومی می‌توانند ایندکس شوند .

ایندکس‌های تخصصی

تنها مجلات تخصصی در یک رشته و موضوع را شامل می‌شوند و یک مبحث مورد بررسی قرار می‌گیرد .

مراکز علمی و  ایندکس‌های معتبر

استناد به ایندکس‌های معتبر یکی از مهم‌ترین راه‌های تشخیص اعتبار و سنجش پژوهشگران و محققان، مراکز علمی، سازمان‌ها و دانشگاه‌هاست که مطالعه تولیدات علمی را فراهم می‌کند. از این رو معیارهای دقیق و مشخصی برای ثبت تولیدات علمی در نظر گرفته شده که ضروری است مؤسسات علمی و پژوهشگران با رعایت استاندارد ایندکس‌های معتبر بین المللی، انتشارات خود را در ژورنال‌های بین المللی و معتبر به چاپ برسانند.

ایندکس شدن ژورنال

ایندکس شدن ژورنال ، امکان بهره مندی از تحقیقات را برای سایر محققان و پژوهشگران فراهم می کند و استناد به مقالات را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد که این موضوع می‌تواند برای پژوهشگر (محقق ) یک امتیاز ویژه محسوب شود و این دلیلی است بر علاقه ناشران و نویسندگان به ایندکس شدن مجلات و انتشار مقالات و اسناد معتبر علمی .

از پایگاه‌های استناد مقالات علمی در داخل کشور می‌توان از پایگاه علوم جهان اسلام ISC، پایگاه اطلاعاتی نشریات کشور magiran ، پایگاه اطلاعاتی علمی جهاد دانشگاهی SID و IranMedex بانک مجلات زیست پزشکی ایران ، Medlib, Iran Doc  و SID نام برد.از ایندکس‌های معتبر بین المللی نیز می‌توان پایگاه اطلاعاتی ISI Web of Science (ISI)، Medline، Pubmed ، Pubmed Central را با اعتبار علمی بالا نام برد که می‌تواند مورد بررسی و استناد دانشجویان و پژوهشگران و محققان قرار گیرد .

اجمالی ایندکس‌ و اهمیت آن

اکنون پس از معرفی اجمالی ایندکس‌ و اهمیت آن ، معیار نمایه سازی و ایندکس چیست ، ایندکس های عمومی و تخصصی و مراکز علمی و ایندکس های معتبر بین‌المللی ، لازم است تا با ارزش و اعتبار این ایندکس‌ها چه در سطح بین المللی و چه در سطح ایران آشنا شویم.

در حالت کلی چهار ایندکس کننده معتبر بین المللی در علوم مختلف عبارتند از :  شرکت تامسون رویترز(Thomson Reuters) ، اسکوپوس(Scopus) ، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC)  و در زمینه پزشکی هم پاب مد(PubMed) مهمترین ابزار برای جستجوی پایگاه داده های آزاد (دیتابیس) مدلاین است.

مجلات تامسون(ISI, WOS) 

شرکت تامسون رویترز(Thomson Reuters) یک شرکت چندملیتی رسانه‌های گروهی است که دارای چندین زیر مجموعه است . یکی از این زیر مجموعه ها پایگاه اطلاعاتی  Web of science می باشد ، پایگاه اطلاعاتی (Web Of Science (WOS یک نمایه استنادی علمی است که توسط تامسون رویترز ایجاد شده است که جستجوی استنادی جامع را فراهم می‌کند .

به صورت متداول مقالاتی که در این پایگاه اطلاعاتی نمایه می شوند به مقالات ISI  شهرت یافته اند ، WOS  دو نوع مجله دارد که یکی دارای ایمپکت فاکتور بوده و دیگری بدون ایمپکت فاکتور هستند ، به مجلاتی از WOS  که دارای ایمپکت فاکتور هستند مجلات JCR می گویند و به مجلات بدون ایمپکت فاکتور ، مجلات ISI Listed می گویند . محققان و پژوهشگران برای اطمینان از ایندکس بودن یک مجله در مؤسسه تامسون می توانند به سایت  آن مراجعه کنند.

مجلات اسکوپوس(Scopus) 

اسکوپوس یکی از نمایه‌های استنادی معتبر و شناخته‌شده‌است که اطلاعات کتاب‌شناختی حدود ۲۵ میلیون سند را در خود جمع‌آوری کرده‌است . اسکوپوس اطلاعات محصولات حدود ۵هزار ناشر علمی از سراسر جهان را جمع آوری کرده و درپایگاه اطلاعاتی خود جای داده‌است .

در مجموع اسکوپوس اطلاعات ۱۶ هزار و پانصد مجله علمی پژوهشی را در بانک اطلاعاتی خود نمایه کرده‌ است. اسکوپوس(Scopus) یکی از محصولات الزویر (Elsevier) است که استفاده از اطلاعات آن نیاز به اشتراک و پرداخت هزینه دارد و محققان برای اطمینان از ایندکس بودن یک مجله در مؤسسه اسکوپوس می توانند به سایت آن مراجعه کنند .

مجلات پاب مد(PubMed)

پاب‌مِد (PubMed) مهمترین ابزار برای جستجوی پایگاه داده‌های آزاد (دیتابیس) مدلاین است ، که حاوی اطلاعات بیبلیوگرافی پژوهشی برای تمام رشته‌ای علوم پزشکی و زیست‌شناسی است . این بانک اطلاعتی تا سال ۲۰۰۸ حاوی ۱۷ میلیون عنوان بود که قدیمی ترین آنها مربوط به سال ۱۸۶۵ است . پاب مد مجموعه‌ای از اطلاعات کیفی مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری و سایر نهادهای و سازمان‌های دولتی حوزه سلامت ایالات متحده آمریکا است. این بانک اطلاعاتی بطور رایگان برای جهانیان قابل دسترس است .

مجلات ISC 

پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC)  یک سامانه اطلاع رسانی علمی است که در صدد تجزیه و تحلیل مجلات علمی کشورهای اسلامی بر اساس معیارهای علم سنجی معتبر اسلامی می‌باشد. پس از تامسون و اسکوپوس، ISC (پایگاه استنادی علوم جهان اسلام) سومین پایگاه استنادی برای سنجش عملکرد پژوهشی کشورها محسوب می شود که ۵٧ کشور در آن مشارکت دارند. در این قسمت ایندکس‌ها را  در سطح ایران از بهترین به بدترین ، به چهار سطح A+ و A و B و C تقسیم‌بندی می کنیم .

مجلات داخلی

در حالت کلی در ایران سه نوع مجله داریم که اعتبار و درجه علمی آن‌ها از سوی یکی از سه ارگان وزارت علوم تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، و حوزۀ علمیه تعیین می‌شود و به ترتیب اعتبار عبارتند از:

• مجلات علمی – پژوهشی
• مجلات علمی ترویجی
• مجلات علمی – تخصصی

مجلات علمی ، پژوهشی

هدف اصلی مقالۀ« علمی – پژوهشی » ایجاد یک استدلال است. یکی از بخش‌های چنین مقاله‌ای مرور ادبیات است. در یک مقالۀ  «علمی – پژوهشی» ، ادبیات به‌عنوان اساس و بنیان کار ارائه می‌شود و بینش جدیدی را که پژوهشگر به دنبال ایجاد آن است، پشتیبانی می‌کند. مخاطبین اصلی اینگونه مجلات پژوهشی، اساتید دانشگاه‌ها، دانشجویان دوره‌های دکتری و کارشناسی‌ارشد، و پژوهشگران شاغل در مراکز علمی، تحقیقاتی، و تولیدی هستند.

هر تولیدی که به دنبال جستجوی حقایق و برای کشف بخشی از معارف و نشر آن در میان مردم و به قصد حل مشکلی یا بیان اندیشه‌ای در موضوعی از موضوع‌های علمی، از طریق مطالعه‌ای نظام‌مند، برای یافتن روابط اجتماعی میان پدیده‌های طبیعی به‌دست آید و از دو خصلت اصالت و ابداع برخوردار باشد و نتایج آن‌ها به کاربردها، روش‌ها، و مفاهیم و مشاهدات جدید در زمینه علمی با هدف پیشبرد مرزهای علمی و فن‌آوری منجر گردد، علمی-پژوهشی قلمداد می‌شود.

مجلات علمی ، ترویجی

یک مقالۀ « علمی – ترویجی » یا مرور ادبیات، اطلاعات منتشرشده در حوزۀ یک موضوع بخصوص در یک محدوده زمانی را مورد بررسی قرار می‌دهد. مقالۀ « علمی – ترویجی » (مرور ادبیات) می‌تواند خلاصه‌ای از مقالات و منابع موجود باشد، اما معمولاً سازماندهی خاص خود را دارد و خلاصه و استنتاج‌ها را ترکیب می‌کند و اطلاعات را در ساختاری نو ارائه می‌دهد.

هدف یک مقالۀ علمی-ترویجی خلاصه کردن و استنتاج مباحث و ایده‌های دیگران است، بدون اینکه پژوهشگر چیز جدیدی به آن اضافه کند. اینگونه مجلات دستاوردهای علمی، فنی و حرفه‌ای آموزنده و جالب را به زبانی ساده برای افراد دارای تحصیلات دانشگاهی، دانش‌آموزان دبیرستان‌ها، صنعتگران، مخترعین، مبتکرین، و افراد دارای تحصیلات غیرکلاسیک ارائه می‌دهند .از این گونه مقالات می‎توان به مقالات مروری، تدوینی، ترجمه‎ای، تحلیلی اشاره کرد. به لحاظ ارزش علمی در بین مقالات، در این مقاله های تحلیلی ارزش و اعتبار بالاتری دارند .

مجلات علمی-تخصصی

این مجلات معمولاً وابسته به برخی سازمان‌ها و نهادهای خاص بوده و مباحث تخصصی در یک زمینه را مطرح می‌کنند و نویسندگان مختلف می‌توانند مطالب خود را برای این مجلات ارسال کنند. نکته قابل توجه در مورد این نوع مجلات این است که این مجلات معمولاً هیچگونه امتیاز و مجوز علمی را از ارگان‌های زیربط مانند وزارت علوم تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، و یا حوزۀ علمیه دریافت نکرده‌اند و صرفاً به‌منظور اطلاع‌رسانی و بالا بردن آگاهی‌های قشر خاصی از افراد جامعه در زمینه‌های تخصصی به چاپ مطالب می‌پردازند. مانند مجله « علمی -‌ تخصصی » رشد که وابسته به وزارت آموزش و پرورش بوده و به فعالیت در زمینۀ مباحث آموزشی می‌پردازد .

همایش‌ها

همایش، گردهمایی است رسمی، که متشکل از متخصصین و افراد با تجربه که در آن ضمن طرح تازه‌های علمی، نتایج تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده در موضوع علمی مشخص به‌صورت ارائه مقاله، سخنرانی و پوستر برگزار می‌گردد و نتایج و دستاوردهای کنفرانس، به‌صورت عمومی و رسمی منتشر گردد. همایش‌ها و کنفرانس‌های علمی-پژوهشی، از نظر سطح برگزاری در سطوح مختلف منطقه‌ای، ملی، بین‌المللی و دانشجویی برگزار می‌شوند.

کنفرانس‌ها

برای اینکه کنفرانس در هر یک از رده‌های فوق قرار بگیرد، باید دارای ویژگی‌های خاصی باشد.کنگره دارای سخنرانان متعدد بوده و به‌صورت دوره ای از یک تا پنج سال یک‌بار تکرار می‌گردد. طول مدت کنگره معمولاً سه روز یا بیشتر می‌باشد. برای برگزاری هر کنگره تشکیل تعدادی کمیتۀ تخصصی ضرورت دارد.

همایش‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی

مصادیق عینی بین‌المللی شدن یک کنفرانس عبارتند از:

۱- محورهای کنفرانس صرفاً متمرکز بر معضلات داخلی نباشد.

۲- انجمن‌ها و تشکل‌های بین‌المللی، کنفرانس را همراهی کرده باشند.

۳- درصدی از مقالات از خارج از کشور ارسال شده باشد.

۴- زبان رسمی کنفرانس، انگلیسی باشد.

۵- کتاب مجموعه مقالات، انگلیسی باشد.

۶- مستندات تبلیغاتی انگلیسی هم‌ارز مستندات تبلیغاتی فارسی باشد.

همایش‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی

۷- در نشریات معتبر بین‌المللی آگهی کنفرانس درج گردد.

۸- کارگاه‌های آموزشی توسط متخصصان غیرداخلی ارائه گردد.

۹- کنفرانس، شرکت‌کنندۀ غیر ایرانی داشته باشد

۱۰- عنوان کنفرانس در وب سایت‌ها و دایرکتوری‌های بین‌المللی قرار گیرد.

۱۱- کنفرانس، حامیان رسانه‌ای بین‌المللی هم داشته باشد.

۱۲- کنفرانس، داوران بین‌المللی هم داشته باشد.

۱۳- وب‌سایت کنفرانس هم بخش فارسی و هم انگلیسی داشته باشد.

همایش‌ها و کنفرانس‌های ملی

کنفرانس‌هایی که از نظر علمی و دریافت مقالات یا شرکت‌کنندگان جنبۀ کشوری داشته و برگزارکنندگان آن حداقل در سطح منطقه‌ای فعالیت نموده و یا نتایج آن در سطح ملی قابل ارائه شده باشد، ملی خواهد بود. البته قابل ذکر است که ارزش و اعتبار همایش‌های بین‌المللی بیشتر از همایش‌های ملی است.

در نهایت امیدواریم از این پست  در وب سایت گروه تحقیقاتی نخبگان برتر لذت کافی را برده باشید و برایتان مفید واقع شده باشد .

منبع : گروه تحقیقاتی نخبگان برتر – مشاوره پایان نامه – مشاوره مقاله – مشاوره پروپوزال